भक्तपुर– २०७२ सालको विनाशकारी भूकम्पले जनधनको निकै ठूलो नोक्सानी गर्‍यो । भौतिक संरचनालाई ध्वस्त बनायो । भूकम्पले निजी संरचना मात्र होइन, सार्वजनिक स्थल तथा सम्पदासमेत तहसनहस बनायो ।

संस्कृति, पर्यटन तथा नागरिक उड्डयन मन्त्रालयअन्तर्गत पुरातत्त्व विभाग भक्तपुरका अनुसार नेपालभर ७४३ वटा सम्पदामा क्षति पुगेको थियो । तीमध्ये भक्तपुरमा करिब ७३ वटा सम्पदाहरू क्षति भएका थिए, जसमा २० वटा पूर्ण क्षति, १० वटा आंशिक र ४३ वटा सामान्य क्षति भएको छ ।

तर, पुरातत्त्व विभाग भक्तपुरका अनुसार सरकारले भक्तपुरका ७३ वटा मात्र सम्पदामा क्षति पुगेको तथ्यांक सार्वजनिक गरे पनि सोभन्दा तेब्बर संरचनामा भूकम्पले प्रभावित बनाएको छ ।

यहाँका चार पालिकामध्ये भक्तपुर नगरपालिकामा १४५ संरचना प्रभावित बनेका थिए, जसमध्ये ८८ वटा पुनर्निर्माण कार्य सम्पन्न भइसकेका छन् । सातवटा कार्य भइरहेका र नौवटा प्रक्रियामा छन् ।

मध्यपुर ठिमी नगरपालिकामा २३ वटा संरचना प्रभावित भएका थिए, जसमा पाँचवटा सम्पन्न, नौवटा प्रक्रियामा छन् ।  यसैगरी चाँगुनारायण नगरपालिकामा १६ वटा सम्पदा प्रभावितमध्ये नौवटा सम्पन्न, एउटा सम्पदा कार्य भइरहेको र चारवटा प्रक्रियामा छन् । सूर्यविनायक नगरपालिकामा २९ वटा संरचना भूकम्पले प्रभावित भएका थिए, जसमा सातवटा सम्पन्न र २२ वटा पुनर्निर्माणको प्रक्रियामा छन् ।  

सरकारले पाँच वर्षभित्रमा क्षति पुगेका सम्पदा पुनर्निर्माण सम्पन्न पूरा गर्ने लक्ष्य लिएको थियो । आगामी पुस मसान्तसम्ममा उक्त समयावधिसमेत पुरा हुँदै छ । तर सम्पदा पुनर्निर्माण कार्य अझै ४० प्रतिशत बाँकी छ । विभागका अनुसार भक्तपुरमा गत पाँच वर्षयता ६० प्रतिशत सम्पदाको पुनर्निर्माण सकिएका छन् ।

भक्तपुरका सम्पदा पुनर्निर्माण पुरातत्त्व विभाग र भक्तपुर नगरपालिकाले गर्दै आएको छ । पुरातत्त्व विभागले टेन्डर प्रक्रियामार्फत पुनर्निर्माण गर्दै आएको छ भने नगरपालिकाले उपभोक्ता समिति गठन गरी स्थानीय जनशक्तिको सहभागितामा कार्य गर्दै आएको छ ।

जनशक्ति अभाव तथा कच्चा पदार्थको अभावका कारण पुनर्निर्माण कार्य ढिलासुस्ती भएको सरोकारवाला बताउँछन् । पुरातत्त्व विभागका अधिकृत मोहनसिंह लामाका अनुसार सम्पदा पुनर्निर्माण मौलिक शैलीमा मात्र गर्न पाइन्छ ।

‘मौलिक शैलीमा पुनर्निर्माण गर्नका लागि कहिले जनशक्तिको अभाव हुन्छ त कहिले कच्चा पदार्थको’, उनले भने, ‘हामीले टेन्डरमार्फत काम गर्दै आएका छौँ । अधिकांश टेन्डरकर्ता सडक बनाएर आएका हुन्छन् । उनीहरूलाई ढुंगा मात्र थाहा हुन्छ । तर, आकर्षक तथा बुटेदार ढुंगाका बारेमा जानकारी थाहा नै हुँदैन ।’

उनले दाची अपा, पा अपा बुझ्नका लागि नै समय लाग्ने भएकाले पुनर्निर्माण कार्यमा ढिलाइ भएको बताए । लामाका अनुसार केही सम्पदा पूर्ण रूपमा क्षति भएकाले त्यसको अवशेष छैन । उक्त संरचनाको फोटोसमेत पाउन गाह्रो छ । उनले भने, ‘केही संरचना स्थानीयको सल्लाहका आधारमा बनाउनुपर्ने बाध्यतामा छौँ ।’

भक्तपुर नगरपालिका योजना तथा सम्पदा शाखा प्रमुख रामगोविन्द श्रेष्ठले कोरोना भाइरसका कारण पुनर्निर्माणका सामग्रीका समस्या भएको बताएका छन् । ‘सीमित जनशक्ति मात्र छन् । उहाँहरू पनि अरू जिल्लामा सम्पदा पुनर्निर्माणका लागि जानुभएको छ’, उनले भने, ‘मौलिक शैलीमा पुनर्निर्माण गर्नका लागि काष्ठकला, दाची अपाको अभाव छ । निर्माण सामग्री सजिलै पाइँदैन ।’

यस्तै अवस्था रहेमा सरकारको पाँच वर्षको लक्ष्य कुन समयमा पूरा हुने यकिन नरहेको विभागका अधिकृत लामाले बताए । उनले भने, ‘पुनर्निर्माण कहिले सक्छ थाहा छैन । यस्तै अवस्था रहेमा पुनर्निर्माण कार्य लामो समयसम्म लाग्न सक्छ ।’